05.10.2022.
Šta je inflacija, ko je obračunava, koji proizvodi i usluge ulaze u obračun inflacije, šta je to lična inflacija i po čemu se razlikuje od zvanične, koja je razlika između rasta cena i kupovne moći?
Na ova pitanja odgovaramo u današnjoj rubrici Korisno je da znate.
Sam pojam inflacije predstavlja rast opšteg nivoa cena. Izražava se stopom koja nam govori koliko procenata su cene proizvoda i usluga povećane u određenom vremenskom razdoblju. Periodi koji se najčešće posmatraju jesu mesec i godina dana unazad.
Miladin Mihajlović, viši istraživač u Odeljenju za makroekonomske analize, u rubrici Korisno je da znate ističe da za razliku od mesečne stope inflacije, koja pokazuje koliko su porasle cene u tekućem u odnosu na prethodni mesec, međugodišnja stopa inflacije pokazuje koliko su porasle cene u odnosu na isti mesec prethodne godine, to jest kumulativno u prethodnih 12 meseci. „Prednost korišćenja međugodišnje inflacije jeste u tome što su time uglavnom izbegnuti efekti sezonskih fluktuacija na merenje inflacije (npr. prvo voće i povrće u sezoni uvek je skuplje, a kasnije pojeftinjuje)”, kaže on. Kada je u pitanju merenje inflacije u Srbiji, od januara 2009. kao mera inflacije koristi se indeks potrošačkih cena.
Indeks potrošačkih cena je poseban vid indeksa cena na malo kojim se meri prosečna promena cena fiksne korpe robe i usluga koje domaćinstva koriste u ličnoj potrošnji. Indeks potrošačkih cena računa i objavljuje Republički zavod za statistiku, što znači da je to institucija koja je zadužena za zvanično merenje inflacije u Srbiji. „Metodologija obračuna indeksa potrošačkih cena, koju koristi Republički zavod za statistiku, usaglašena je s preporukama za obračun indeksa cena u zemljama Evropske unije. Treba naglasiti da indeks potrošačkih cena obuhvata cenu korpe proizvoda i usluga koja odražava potrošnju prosečnog domaćinstva u datoj zemlji”, kaže Mihajlović.
Različiti ljudi imaju različite potrošačke navike. Šta je to lična inflacija i po čemu se razlikuje od zvanične?
Pored toga, Miladin Mihajlović ističe da je glavni razlog zbog kojeg nam se nekad čini da su cene porasle više ili manje nego što zvanični podatak o inflaciji pokazuje to što se potrošnja pojedinačnog domaćinstva razlikuje od potrošnje prosečnog domaćinstva.
„Primera radi, prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, međugodišnja inflacija u avgustu ove godine iznosila je 13,2%. Taj podatak se odnosi na prosečan rast cena svih proizvoda i usluga koji ulaze u obračun inflacije na teritoriji cele Srbije. U okviru tog podatka, svakako ima proizvoda i usluga čije su cene porasle i više i manje od 13,2%”, naglašava on.
„Dakle, to znači da subjektivni osećaj inflacije može biti i viši od onog koji objavljuje zvanična statistika i on zavisi od raspoloživog dohotka, strukture i navika potrošnje svakog pojedinačnog potrošača.”
Koji proizvodi i usluge ulaze u obračun inflacije?
Takođe, u videu ćete saznati da je inflaciju nemoguće meriti posmatranjem cene svakog pojedinačnog proizvoda na svakom prodajnom mestu, već se u obračunu indeksa potrošačkih cena koriste reprezentativni proizvodi i usluge s precizno naznačenim karakteristikama, koji se snimaju na prodajnim mestima koje potrošači najčešće koriste.
„Potrošačka korpa za merenje inflacije sadrži preko šest stotina reprezentativnih proizvoda i usluga, a dobija se na osnovu podataka Republičkog zavoda za statistiku o potrošnji domaćinstava. Konkretno, u 2022. godini, ukupan broj proizvoda i usluga koji ulaze u obračun indeksa potrošačkih cena iznosi 658”, ističe Mihajlović.
Listu proizvoda i usluga koji ulaze u obračun inflacije utvrđuje Republički zavod za statistiku krajem godine za narednu godinu, pri čemu se lista redovno revidira kako bi se očuvala njena reprezentativnost u pogledu strukture potrošnje i navike potrošača, a svakom proizvodu koji ulazi u listu dodeljuje se ponder.
On objašnjava da se za izračunavanje pondera koriste podaci nacionalnih računa, pre svega podaci o finalnoj monetarnoj potrošnji domaćinstava. Generalno, ponder pokazuje koliki se deo potrošnje domaćinstava date zemlje odnosi na određenu grupu proizvoda ili usluga.
Miladin Mihajlović, viši istraživač u Odeljenju za makroekonomske analize, ističe da proizvodi koje svakodnevno kupujemo, kao što su hleb i mleko, imaju veći ponder od proizvoda koji se kupuju ređe, poput trajnih potrošnih dobara (npr. frižider), zbog čega im se dodeljuje i manji ponder (tj. značaj) prilikom obračuna indeksa potrošačkih cena. „Tako će se poskupljenje mleka ili hleba za 1% znatno više odraziti na indeks potrošačkih cena nego isto toliko povećanje cene frižidera”, kaže on.
Potrebno je razlikovati rast cena i kupovnu moć
Pošto se cene izražavaju u određenoj valuti, inflacija odražava i smanjenje kupovne moći novca.
Dakle, inflacija umanjuje našu kupovnu moć – što je rast cena veći, to manje proizvoda i usluga možemo kupiti za istu svotu novca. Glavni zadatak Narodne banke Srbije, kao i većine drugih centralnih banaka, jeste održavanje niske i stabilne inflacije, tj. zaštita kupovne moći domaće valute.
„Kao što sam već pomenuo, kao zvanična mera inflacije najčešće se koristi promena indeksa potrošačkih cena. Taj indeks na objektivan i standardizovan način pokazuje koliko su se promenile cene proizvoda i usluga koje stanovništvo kupuje”, kaže Mihajlović.
„Istraživanja pokazuju da ljudi više primećuju poskupljenja nego pojeftinjenja. Takođe, verovatnije je da ćemo zapamtiti promene cena onih proizvoda i usluga koje češće kupujemo (poput hleba i mleka), a, razumljivo, njihovim poskupljenjima pridajemo i veći značaj, posebno ako poskupe više nego ostali proizvodi”, naglašava on. Pored toga, on je rekao da građani retko porede trenutnu cenu sa onom od pre tačno godinu dana, kao što to radi statistički zavod. Naposletku, često ne razmišljamo o tome koliko su se cene procentualno promenile, već samo da li su porasle ili opale.
Na kraju videa, Mihajlović kaže da, iako percipirana inflacija govori dosta o individualnim potrošačkim navikama i individualnoj percepciji, ona ne otkriva mnogo o opštem cenovnom trendu (na nivou cele zemlje) i zbog toga ne može biti vodič za monetarnu politiku. Ipak, važno ju je meriti i pratiti, jer može uticati na inflaciona očekivanja.
Kabinet guvernera
